Chắc bạn đã không ít lần được nghe “câu hò” “dậy sớm đi con!” Mà ba mẹ mình dậy sớm thật. Ba mình trước đây trong quân ngũ nên ngày nghỉ cũng như ngày thường, cứ 5 giờ là ba dậy. Mẹ mình thì dậy muộn hơn nhưng cũng chỉ tầm 6 giờ là đã ra chợ rồi.
Mình cũng biết những lợi ích của việc dậy sớm. Những người thành công đều dậy sớm. Nhìn lại thì mình không bao giờ trước được 8 9 giờ. (“Trầm cảm” thật chứ_). Ba nói nếu dậy sớm không làm được thì làm gì được sau này. Bức xúc, mình nhất định tìm cách để dậy sớm như mọi người.
Insight 1. Bị điều khiển bởi cảm xúc
Ngày đầu tiên thử dậy sớm. 6 giờ chuông reo re ré bên tai. Tắt phéng cái chuông đi, trong cơn lơ mơ chìm lại vào giấc ngủ. Mình vừa bực cái báo thức, vừa bực bản thân.
Vì sao dậy sớm lại khó khăn như thế? Câu trả lời là chúng ta là con người. Con người thì hành động theo cảm xúc.
Chúng ta đều có xu hướng lặp lại những hành động đem lại cảm giác dễ chịu cho mình và né tránh những hành động đem lại sự khó chịu. Aha, vậy là đúng rồi! Dậy sớm chẳng đem lại sự dễ chịu nào cho mình, nếu không muốn nói là còn khiến mình thấy khốn khổ. Vậy thì mình dậy sớm để làm gì cơ chứ? Liệu nếu tìm ra một lý do đủ lớn để bù đắp lại cho những khốn khổ của việc dậy sớm thì có giúp mình có động lực dậy sớm hơn không? Và lý do nào có thể đủ lớn?
Hai dạng thức của động lực
Có hai nhóm động lực, đó là động lực bên ngoài (extrinsic motivation) và động lực bên trong (động lực tự thân, intrinsic motivation) [1].
Động lực bên ngoài là những kết quả mà việc thực hiện hành động đó sẽ đem lại. Chẳng hạn, nếu bạn cày bài vì sợ trượt môn, nỗi sợ trượt môn và những hậu quả kéo theo của việc trượt môn là động lực bên ngoài. Tương tự, nếu bạn đi làm để kiếm sống, thu nhập nhận được cũng là một động lực bên ngoài. Vậy động lực bên trong là gì?
Gãy chọn một công việc bạn yêu thích và bạn sẽ không phải làm việc một ngày nào trong đời
Đây là định nghĩa cho động lực bên trong. Động lực bên trong là niềm vui và sự thỏa mãn nảy sinh một cách tự nhiên trong quá trình thực hiện hành động. Như việc một đứa trẻ lần đầu được đưa cho giấy và bút vẽ nguệch ngoạc mà không thấy chán.
Thuyết phục bản thân dậy sớm là động lực bên ngoài
Mình muốn dậy sớm vì tốt cho sức khỏe. Không chờ đã, không phải mình tin nó tốt cho sức khỏe mà là vì mọi người (bao gồm cả bố mẹ mình) nói rằng nó tốt cho sức khỏe. Như vậy, dậy sớm không phải điều mình thực sự muốn mà là điều người khác muốn ở mình. Tất nhiên, chúng ta luôn có xu hướng phản kháng lại những gì ép buộc lên mình. Và đó là lý do mình không dậy được dù mọi người nói nên làm thế.
Tương tự, mình muốn dậy sớm để thành công. Đó cũng là những gì người ta nói. Mình cũng không thực sự chắc thành công người ta nói đến là gì hay thành công mình muốn cho mình là gì và việc dậy sớm sẽ giúp đạt được thành công đó thế nào. Nói cách khác, đây là một mục tiêu mơ hồ mà kì vọng xã hội áp lên mình.
Vậy có phải động lực bên ngoài là xấu? Câu trả lời là không.
Insight 3. Động lực tự thân hay động lực bên ngoài?
Trong rất nhiều trường hợp, bạn hoàn thành được nhiệm vụ cần làm là do có động lực bên ngoài. Sợ trượt môn mất tiền nên ráng thức khuya cày bài. Muốn có thưởng nên gắng sức chạy KPI.
Mình đã nhiều lần dậy sớm thành công bởi phải chạy bài hoặc đi du lịch. Đây là dạng động lực dựa trên phần thưởng nha mọi người. Thế nhưng, nếu chỉ có động lực bên ngoài thì hoặc nhiệm vụ phải làm đó trông khó khăn hơn gấp bội, hoặc sẽ không duy trì được lâu dài. Bằng chứng là mình cũng chỉ dậy sớm được vài buổi.
Mình chưa tìm được động lực tự thân, hay sự thỏa mãn với chính việc dậy sớm, mà không vì bất kì phần thưởng hay nỗi sợ nào đi kèm.
Chính lúc này, vũ trụ lại thả cho mình chìa khóa để giải câu đố. Thực tế thì mình không hẳn là không có động lực tự thân, chỉ là đang chưa nhận diện được nó.
03 dạng của động lực tự thân
CHINH PHỤC THỬ THÁCH. Con người luôn tìm kiếm những thử thách mới và khao khát làm chủ được các kĩ năng bởi cảm giác thỏa mãn khi đạt được thành tựu. (White,1959)
TÒ MÒ HAY TINH THẦN HAM KHÁM PHÁ. Đây là một nhu cầu nội tại của con người để tìm hiểu về thế giới xung quanh mình. Vì thế, nó là một dạng động lực bên trong. (The Berlyn,1960)
NHU CẦU KIỂM SOÁT HAY LÀM CHỦ. Động lực chính của con người là nắm quyền kiểm soát và làm chủ được môi trường mình sống. (Hunt, 1961)
Khi ngẫm lại, mình đã có được dạng động lực tự thân thứ hai. Mình tò mò và muốn khám phá xem vì sao mình đang không dậy sớm. Đó là một điểm không tệ để khởi đầu. Mình cũng nhận ra mình có thể chuyển đổi từ những động lực bên ngoài mơ hồ kể trên sang các động lực tự thân rất cụ thể:
✖️ “Dậy sớm vì mọi người đều nói nó tốt cho sức khỏe”. “Mình muốn thử dậy sớm như một thử nghiệm giúp mình hiểu rõ bản thân”
✖️“mình nên dậy sớm để thành công”. “Chà, có lẽ thành công với mình lúc này là việc mình làm chủ được việc thức dậy sớm”
Tada! Vậy là mình đã có động lực tự thân rồi!
Bạn hoàn toàn có thể “bơm” năng lượng tự thân
Khi động lực tự thân của bạn không cao lắm, bạn có thể bổ sung thêm động lực bên ngoài để tăng khả năng bạn hành động.
Vậy là mình quyết định thêm chút “phần thưởng” cho việc dậy sớm vào ngày hôm sau. Mình sẽ dậy sớm để đi ăn bánh canh, món ăn mình rất thích. Và mình nhận ra mình còn có thể thêm một chút động lực bên ngoài rất đáng tin cậy khác bằng việc rủ ba mẹ cùng đi từ ngày hôm trước. Bằng cách này, nếu não mình quyết định “nổi dậy” và bỏ qua tất cả những lý tưởng cho việc dậy sớm thì ba mẹ cũng sẽ la mình dậy.
Insight 4. Bạn vẫn sẽ có thể không dậy được sớm, đừng “trầm cảm” nha
Tính đến hôm nay thì đã là ngày thứ 21 kể từ khi mình thử dậy sớm. Có thông tin rằng nếu bạn duy trì được thói quen nào đó trong vòng 21 ngày, bạn sẽ không bao giờ mất đi thói quen ấy.
Nhưng có những ngày mình không hoàn toàn dậy sớm được như kế hoạch. Do mình bị dí deadlines đến hai, ba giờ sáng. Kết quả là mình ngủ nướng sáng hôm sau. Sau đó thì mình lại mất một vài hôm để điều chỉnh lại giờ ngủ.
Để mình cảm thấy thực sự tốt, mình phải ngủ ít nhất tám tiếng rưỡi đến chín tiếng. Điều này có nghĩa, để mình dậy sớm, mình cũng sẽ phải đi ngủ sớm. Nếu không, cơ thể mình sẽ khó để thức dậy hơn do chưa ngủ đủ giấc. Người cho mình được insight này lại chính là ba của mình.
Khi ba thấy mình ngáp ngắn ngáp dài và kêu cay mắt vào một buổi sáng, ba đã hỏi mình sao không ngủ thêm mà dậy sớm làm chi vậy. Câu hỏi đó khiến mình tròn mắt xét đến việc ba luôn dậy sớm và luôn muốn mình dậy sớm. Trước sự ngạc nhiên càng lớn hơn của mình, ba cười nhẹ và nói ba đâu muốn mình phải luôn dậy sớm đâu. Làm gì cũng cần linh hoạt chứ. Nếu đang mệt mà có thể ngủ thêm thì cứ ngủ, đâu chết ai đâu.
Rút cuộc thì dậy sớm là vì sức khỏe nhưng nếu khi nào đó việc ngủ thêm giúp bạn khỏe khoắn hơn thì tại sao không?
Hãy follow Carota để đọc những bài viết khác nữa nhé:
- Tải ứng dụng Carota tại: http://onelink.to/carota
- Fanpage: https://www.facebook.com/carotamentalhealth
